De oorlogsjaren 1940-45

Hieronder lees je het verhaal van de Bisschoppelijke Normaalschool onder de oorlog zoals het verscheen in 'Bulletin van den Oud-leerlingenbond Sint-Franciscus van Sales', 2e jaargang nr. 4.

Vrijdag, 10 mei 1940 te 7.15 's morgens

We bijten smakelijk in onze witte boterham. De deur gaat open met geweld, d'r verschijnt een lederen serviette van achter het scherm gevolgd door haar eigenaar in hoogst eigen persoon.

Als goeden dag: "Mannen, 't is oorlog!..." - Stilte. - "Ja, ja, oorlog! Duitsland is België terug ingevallen... Ze zitten hier al binnen!..."

't Was toch wonder ook deze morgen te 4.45 uur. Langs de kant van Antwerpen, ginder boven het venster, schieten kleine witte wolkjes de lucht in... "het drijven witte-watte-wolkjes". En - weet ge 't nog - onder de consecratie van de mis, die hevige knal?

De stille Kasteelstraat roezemoest van al het volk dat aan de deur staat, te midden van de straat komt en mekaar toeroept: "Hedde't al gehoord? !... Z'hebben het al geroepen door de radio!"

Er moet snel en zeker gehandeld worden. We zitten op dit ogenblik met 362 leerlingen, allen inwonend bij uitzondering van de 14 broeders-normalisten. Velen zijn van boven Gent en anderen van 'over 't Scheld'.

Te 10 u. staan ze al vertrekkens gereed en 's namiddags komen allen, goddank, veilig thuis bij vader en moeder.

Stilaan de ene na de andere vertrekken, ook de professoren en subregenten. Een shake-hands. Tot weerziens!... Voor hoelang?... Zullen we mekaar nog wel terugzien?

Bommen op de Normaalschool

't Is nu vrijdag, 17 mei 1940. Tot hiertoe was het betrekkelijk rustig te Sint-Niklaas. Een groot deel van de normaalschool is reeds ingenomen door Belgische soldaten. Ze richten een flink hospitaal in. Commandant Rouffart heeft het bevel gegeven zeer grote rode kruisen te schilderen: een op het dak boven de eetzaal, een ander op de speelplaats, een derde op het dak boven de speelzaal... Ze zijn duidelijk zichtbaar van einde en verre.

We zitten aan tafel met aalmoezenier Zwaenepoel en enkele paters-brancardiers. 't Is nu 12.40 u. Plotseling een hevig gerucht. Er vallen bommen in de buurt. Duitse vliegers laten hun vracht los en mikken naar het Gesticht van de Broeders, naar de Normaalschool en naar de School van de Zusters in de Gazometerstraat. We vluchten de kelder in.

Na enkele ogenblikken terug naar boven. 't Is gebeurd... Een verschrikkelijk schouwspel... 't Eerste dat we goed bezien is de kapel: het gelijkt een uitgebrand gebouw. Zes bommen zijn gevallen op het grondgebied van de normaalschool zelf. Een bom is gevallen op de speelplaats dicht bij de kapel, een tweede op de boomgaard, een derde in de tuin rechtover de deur van de sacristie, een vierde achter de kapel, een vijfde tegen het zomerhuizeke dat nu in puin ligt, een zesde op de muur zelf van de koestal.

Duizenden ruiten liggen in scherven, tientallen deuren zijn weg- of opengerukt; verschillende daken zijn beschadigd, plafonds zijn gedeeltelijk ingevallen. Na enkele dagen wordt de schade berekend en dit op een ernstige basis en men komt tot de som van 235 000 fr. Ondermeer waren er juist 1 367,21 m² glas aan stuk.

Duitse bezetting

De Normaalschool staat open voor weer en wind. In de nacht van 17 mei 1940 hadden de Belgische soldaten ons verlaten. Ze moesten hoger op! Op woensdag, 22 mei 1940, kwamen de eerste Duitsers de Normaalschool binnen. Vanaf deze datum tot kort voor de bevrijding zouden die cadé's af en toe de Normaalschool bezetten.

Weken lang verbleef hier de Allgemeine Lebensmitteln Verteiling (A.L.V.). We trachten ernaar zo spoedig mogelijk deze A.L.V. kwijt te geraken. Een R.K. Feldwebel zegt nu en dan: "Wir gehen morgen!" Morgen wordt übermorgen, enz. Totdat eindelijk na weken, op een maandagavond 10 juni 1940, die gasten ons verlaten.

En onmiddellijk daarop begint de grote kuis. E.H. onderpastoor Puylaert zendt een 20-tal kajotsters. En nu aan het werk. 't Is sapristie kwestie van zo spoedig mogelijk onze Normaalschool door onze studenten te doen 'bezetten'. Het gelukt! Duizenden vensters worden full-speed ingezet, deuren en vensters hersteld, plafonds opnieuw bezet, enz. Op donderdag 13 juni 1940, te midden van nog vele glasscherven komen de eerste leerlingen binnen. Juist geteld waren er de eerste avond 76 aanwezig; 's anderendaags was het getal gestegen tot 126; enkele dagen later zijn de meeste binnen.

En waar zitten onze professoren?

Op 14 juni 1940 was de toestand aldus: verbleven in de Normaalschool: de profs Ivens, Vandenbossche, Schietse, Rombaut, De Clippeleire; met subregent De Wilde en de directeur. Profs Ascoop, De Bruyn, Van Achter, Van de Merlen, Van Wijmersch en subregenten Eeckhout en Hoste vervulden hun plicht in het leger en zaten nu vermoedelijk hier of daar als krijgsgevangenen. Profs De Venter en Van der Eecken zaten vermoedelijk achter de vuurlijn.

Zondag 16 juni 1940 kwamen gelukkig de eerste professoren terug; het waren E.H. Wijmersch en E.H. Ascoop.

Dan werden we voor het groot aantal studenten op de volgende wijze geholpen:

Prof. Van der Merlen werd voorlopig vervangen door prof. Ongenae voor het voorbereidend jaar, het eerste en tweede leerjaar; voor de wiskunde van het derde en vierde jaar stond in - tot groot genoegen van iedereen - directeur Van Waes;

Prof. De Bruyn en prof. Van Achter worden vervangen door prof. Weemaes;

Prof. Van der Eecken door prof. Janssens de Varebeke;

Prof. De Venter door E.H. directeur;

Subregenten Eeckhout en Hoste door prof. De Keersmaeker.

Gelukkig, welhaast kwamen na prof. Van Wymersch en prof. Ascoop nu ook nog andere heren voor de dag:

Prof. Van Achter is terug op 13 juni 1940; donderdag 21 juni is daar subregent Eeckhout; vrijdag 28 juni komt prof. Van de Merlen. Veel later, op O.L.Vrouw Hemelvaart, komt het nieuws aan dat prof. De Venter ook in het land is. Bleven nu alleen nog achter: prof. De Bruyn (Krijgsgevangen te Sandbostel. Hij zou maar weerkeren op 18 februari 1941) en prof. Van der Eecken. (Deze heer zou niet meer terugkeren.)

Bezetting en soms geen Bezetting

We trachtten zo regelmatig mogelijk te zorgen voor de vorming en de opleiding van onze vele studenten. Nog alle dagen waren we met 350 man aan tafel. Het ging niet gemakkelijk vooral dat eerste oorlogsjaar. We herbeginnen het schooljaar 1940-41 met 302 leerlingen op maandag 10 september. En tussendoor ontvangen we maar Duitse bezetting: nu voor enkele dagen, dan voor enkele maanden. We trekken ons uit de slag zo goed als we kunnen. Voor de tafel was dit het moeilijkste jaar. Goddank, spijts vele kleine accrocs verloopt het tamelijk regelmatig.

Intermezzo: een varkenshistorie in twee schuifkens

Het dagblad 'Le Soir' publiceerde in zijn nummer van 27.02.1942 het volgende verheugend nieuws voor de vriend lezer:

"Quand on gâte ses élèves"

Le directeur de l'école normale épiscopale de St.-Nicolas-Waes vient de comparaître devant le tribunal de Termonde; il avait à répondre de délit d'abattage clandestin de porcs. Bien que ce délit n'ait rien à voir avec les affaires d'abattage... avec but lucratif (le directeur de l'établissement a voulu simplement procurer un supplément de ration à ses élèves), le tribunal a appliqué le minimum de peine, c'est-à-dire un an de détention.

Drie maanden daarna publiceerde een ander blad hetgeen volgt onder de rubriek "Rechtszaken":

Hof van Beroep te Gent

De h. P. Steenman (sic), bestuurder van de jongensnormaalschool te Lokeren (resic) werd door de rechtbank te Dendermonde veroordeeld, wegens geheime slachting van drie zwijnen, (sic) tot een jaar gevangenisstraf.

Hij bekende de feiten, maar beweerde dat hij gehandeld had om voldoende voedsel te verschaffen aan 300 leerlingen.

Hij had tegen het vonnis van Dendermonde beroep aangetekend en het Hof heeft hem, na verslag van kamervoorzitter Poll, vrijgesproken in een gemotiveerd arrest, waarin vastgesteld wordt dat de h. Steenman (sic) niet gehandeld heeft met winstbejag, en daarenboven onder toepassing valt van artikel 71 van het strafwetboek, en hij gehandeld heeft om de voeding te verzekeren van de studenten voor wie hij verantwoordelijk was.

Eind goed, alles goed... Maar dat accidentje bracht toch veel lopens mede.

En nu verder met het serieuse nieuws

Het schooljaar 1941-42 wordt ingezet met 269 studenten. Prof. Van Achter wordt benoemd tot onderpastoor te Beveren en vervangen door prof. Brys. In de loop van het schooljaar, namelijk op 31 mei, neemt prof. Rombaut zijn eervol ontslag en hij wordt vervangen door prof. Van de Walle (gediplomeerd in 1935). Subregent Hoste wordt op 15 juni benoemd tot onderpastoor te Moerbeke en vervangen door subregent Paul Verbeke.

Het schooljaar 1942-43 begint met 190 studenten. De levensduurte stijgt met de dag.

Doch het gaat. We geven wat we kunnen en er wordt aangevuld van huis uit. 't Is hier misschien de plaats om dank te brengen aan E.H. subregent De Wilde. Hulde en dank moet hem gebracht worden door de heren, door de studenten, door de zusters en niet het minst door de directeur omdat hij gedurende die moeilijke oorlogsjaren het economaat van de Normaalschool zo vol toewijding vervuld heeft. Iedereen zal akkoord gaan met deze openbare dankbetuiging, behalve wellicht E.H. subregent De Wilde zelf. Zorgen voor duizenden en nog duizenden zegels, er voor zorgen dat die zegels eten op tafel brachten, ook zoeken om buiten en boven de zegels om nog wat bij te brengen... 't was moeilijk, soms heel moeilijk, ja, soms gevaarlijk!... Wel bedankt!

Met de grote vakantie worden de heren professoren Ivens, Van Wymersch en subregent Van Remoortel benoemd tot onderpastoor, respectievelijk te Zele, Wetteren en Vrasene. Prof. Brys wordt tot prof benoemd aan het Atheneum te Aalst.

Het schooljaar 1943-44 begint met 162 leerlingen.

Italië capituleert en de Duitsers die al maanden lang de oude en de nieuwe oefenschool bezetten, verlaten de normaalschool.

We mogen terug bezit nemen van onze eigendom op 01.08.1943. Op 28.09.1943 terug bezetting tot 15 december en dan nog eens van 16 december tot 6 januari.

De speelplaats moet er ook aan geloven. Op vrijdag 17 december komen brave mensen - zonder gevraagd te zijn - een deel van onze koer opbreken om een schuilkelder te bouwen. Protesteren helpt niet. Integendeel, er volgt een voorzichtige bedreiging. Zwijgen, man. Het deel dat niet wordt opgebroken rijdt men gedeeltelijk aan stukken. Op dit ogenblik is de speelplaats nog voor de helft door de schuilkelder ingenomen. Nooit werd hij gebruikt. Ja wel, toch, de V.P. maakt er nu en dan onder de vakantie dankbaar gebruik van om er koersen met hindernissen in te richten.

31 maart 1944: Prof. Spittaels wordt door monseigneur benoemd tot algemeen directeur van de Zwart-Zusters te Rupelmonde. De jonge professor Frederik Spittaels kwam in de Normaalschool aan in 1913. Van 1914 tot 1918 verbleef hij aan het front. In 1918 komt hij terug naar de Normaalschool en blijft professor in de geschiedenis tot 1939. Na zijn eervol ontslag blijft hij toch bij ons en bewijst zeer veel dienst. Met lede ogen zag dan ook iedereen hem vertrekken, doch tevens met blijheid in het hart om deze best geschikte plaats voor directeur Spittaels.

Op 8 mei 1944 moesten we sluiten wegens oorlogsgevaar. We bleven toch in contact met onze leerlingen en het schooljaar kon eindigen op 28 juli met de diploma-uitreiking.

De V-dag

Vandaag, 4 september 1944 moet het toelatingsexamen plaats hebben. We moeten het uitstellen.

Zaterdag, 9 september 1944 te 10.30 u. rollen de eerste Engelse auto's over de Grote Markt van Sint-Niklaas. Deo Gratias!

Het schooljaar 1944-45 vangt aan op 9 oktober met 138 leerlingen.

Prof. Schietse gaat met pensioen op 1 oktober 1944 en wordt vervangen voor het tekenen door Frans Bossaert van de oefenschool. Op 1 november 1944 treedt eveneens prof. De Clippeleire af en nu wordt prof. Bossaert belast met het tekenen, de handenarbeid en de meetkunde.

Met Pasen 1945 wordt nog ad interim benoemd E.H. C. Taelemans, die belast wordt met het Frans in het voorbereidende jaar, het eerste en tweede leerjaar.

En te midden van de jaarlijkse retraite die zondagavond, 6 mei begon, komt het grote nieuws aan dat Duitsland de wapenstilstand aanvraagt. Onze jongens waren nog rustig tot de dinsdagmorgen... Doch sirenen loeien, kleine klokken luiden de wapenstilstand in, vlaggen wapperen... De stemming is verbroken. De goede paters waren ook van gedacht dat het nu maar best is op te houden. Iedereen moet de V-dag vieren. Dit schooljaar sluit dan zaterdag 14 juli met de plechtigheid van de diploma-uitreiking, voorgezeten door Hoogeerwaarde Heer Kan. C. Calewaert, vicaris-generaal.

Wachter, wat is er van de nacht?

Ge weet het nog wel zeker van uit de tijd van de Modèles Français van Procès: "L'avenir, n'est à personne, Sire, l'avenir est à Dieu."

De tijdgebeurtenissen hebben klaar en duidelijk gesproken over het belang dat er moet gehecht worden aan de normaalscholen. Ze kwamen in het gedrang te staan. We wachten: doch daar komt wel iets goeds uit voort. Du choc des idées jaillit la lumière.

Paus Pius XI zegde: "Een goede school hangt meer af van goede leerkrachten dan van een goede inrichting zelf." De Normaalscholen moeten de leerkrachten vormen voor een groot gedeelte van ons volk. Onze kinderen zijn het waard dat ze goed gevormd worden voor de Kerk, voor het Land, voor het Gezin.

De katholieke onderwijzer verdient alle belangstelling. De school waar hij wordt gevormd vraagt eveneens van iedereen de hoogste belangstelling.

Caveant consules! Niet onze normaalscholen afschaffen. Verbeteren, ja; aanpassen op gezonde basis, ja.

De Bisschoppelijke Normaalschool vierde luisterrijk op 13 april 1939 haar honderdjarig bestaan. Op die dag zelf werden haar oud-leerlingen legeroversten opgeroepen in dienst van het bedreigde vaderland. Zij doorstond nu deze verschrikkelijke oorlog. Moge zij nu verder groeien en bloeien tot meerdere eer en glorie van God en tot luister van Maria, gans ten dienste van God, Kerk en Vaderland!

{gotop}